jung-le: masallar, hayaller, filmler

Cengelin Düzeni.

Jung’a ve Tarot’ya merak sarmış, nedensellik bağıyla açıklanamayan eşzamanlı olaylar ve ESP’ye kafa yormuş, bugünkü tanımıyla bilimin, Doğa’yla başa çıkabilmek için onu olduğundan çok daha dar bir tanıma oturtma stratejisi güttüğüne kanaat getirmiş bir mühendis olduğumu itiraf etmekle başlamalıyım belki.

Masalların, dramatik kurguları açısından birbirine benzer özellikler taşıdığını; kahramanın yolculuğu, sınama, güzel kızı/hazineyi elde etme gibi unsurların çoğu masalda bulunduğunu sezmem ortaokul sıralarında, küçük kardeşime Tarık Dursun K.’nın “Deve Tellal, Pire Berber İken” adlı küçümen kitabından masallar okuduğum, kimi zaman da kendi masallarımı uydurduğum dönemde oldu. Propp’un tipolojisiyle ya da Christopher Booker’ın “Seven Basic Plots”ı gibi kitaplarla karşılaştığımda garipsemeyişim herhalde bundandı.

“Düş defteri” tuttuğum yıllarda iki tür rüyadan çok etkilendiğimi gördüm: yankısı hiç kesilmeyen imgelerin (su üstünde uçmak, kaplanla dans etmek vs) ortaya çıktığı rüyalar; girift olay örgüsüyle bir filmi andıran rüyalar.

2006’nın Sonbahar’ında, ilk senaryomu (“7”yi saymıyorum) yazmaya koyulduğumda, bütün bunların kendiliğinden bir araya geldiğine tanık oldum. Filmin hikayesini oluştururken, yukarıda dökümünü yaptığım bagajdan bilinçli olarak yararlanmadım; ama ortaya çıkan ana çatıyı zenginleştirmeye çalışırken, ne zaman arketiplere, arketipsel anlatı öğelerine yönelsem bunların çatıyla rezonansa girdiğini gördüğümde, bu yönde bilinçli bir çaba sarfetmeye karar verdim. Bu da beni yeniden Jung’a, Tarot’ya ve masallara, kahramanın yolculuğuna getirdi.

Kahramanın Yolculuğu.

0. Başlangıçta kahramanı görüyoruz, yola çıkmadan hemen önceki haliyle. Kendisini nasıl gördüğünü ve gösterdiğini görüyoruz; içindeki birşeylerin bununla nasıl çelişebileceğini seziyoruz.

1. Kahramanın koruyucuları, eğitmenleri, yola çıkarıcıları var; ona görevi veren, yanına alacağı çıkınını hazırlayan, zor durumda kaldığında kullanması için gizli gücü olan birşey veren kişiler bunlar. Bazı masallarda bir derviş olabilir bu, bazılarındaysa bir hayvan ya da doğaüstü bir varlık.

2. Kahramanın yol ayrımı. Görev bildirimi yapılan kahraman, kendi özgür iradesiyle yola çıkmaya, kendini görevine adamaya karar veriyor.

3. Ejder. Kahramanın düşmanı meydan okuyor. Güçlü bir düşman bu; hatta kahramanın onunla gireceği çatışmadan sağ çıkma olasılığı neredeyse yok.

4. Kahraman sendeliyor. İlk karşılaşmadan genellikle yenik ayrılıyor; bu noktada iç yolculuğun önemi ortaya çıkıyor – o güne kadar davrandığından farklı davranmalı, kendi içinde birşeyleri değiştirmeli kahraman.

5. Yeraltının karanlık dünyası. Güneş batıyor, kahraman, ölümün sularına yaklaşıyor. Hala geri dönebilir, ama sahte bir rahat olur bu; ya da tehlikeyi ve ölümü göze alıp ilerleyebilir. Muhtaç olduğu kudret, kendi içinde; o kudretin sesini dinlemeyi öğrenmesi gerekiyor.

6. Umut. Kahraman, kendisinden gizlenen sırrı, herşeyin gerçek nedenini anlıyor, kendi kaynağına ulaşıyor. Yıkılacak gibi göründüğü an, onun kurtuluş anı olacak aslında. Burada yeni bir destekçi ortaya çıkabiliyor.

7. Çatışma. Ejderle nihai yüzleşme. Kahraman zafere yaklaşıyor, ama henüz orada değil: adını unutturmaya çalışan periler, çöken yorgunluk, görevin unutulması gibi tehlikeler var. Karanlığı yenmek yetmiyor; kendi karanlığını da yenmesi gerek.

8. Mahkeme. Kahraman, masalın koyduğu koşulları yerine getiriyor. Hiç yenilmeyecekmiş gibi görünen ejderhayı, bambaşka bir düzleme çekerek yenmeyi başarıyor.

9. Güneş. Gece sona eriyor, yeraltından çıkıyor kahraman, iç barışına kavuşuyor. Çocuksu bir saflıktır ulaştığı.

10. Dünya. Murada erme bölümü. Cenneti yeniden buluyor kahraman, bu dünyada.

Masalların Öğrettiği.

Çizmeli Kedi’den Kırmızı Başlıklı Kız’a pek çok masal, insanlar, toplum, ahlak, yaşam gibi konularda çok farklı, hatta çelişkili şeyler söylüyor olabilir; ama hepsinin öğrettiği temel birşey var: nasıl tanımlanırsa tanımlansın hazineye ve zenginliğe ulaşmak, en zor koşullarda bile mümkün, yeter ki insan kendi kısıtlarını görebilsin ve onları nasıl bir sıçramayla aşabileceğini kavrasın.

Film İzlerken.

Masallara, tehlikeleri göze alarak çıkılacak yolculuklara ve dönüşüme duyduğumuz gereksinim yüzünden izlemiyor muyuz bunca filmi?